Στοιχεία του Πολιτιστικού Προγράμματος

1. Αναλυτική περιγραφή των επτά διαδρομών

Κατά την έναρξη υλοποίησης του προγράμματος έγινε πρόταση από τους εκπαιδευτικούς και βρήκε σύμφωνους τους μαθητές να πραγματοποιηθούν οι ακόλουθες επτά περιηγήσεις με στόχο την απόκτηση μιας συνολικής εικόνας του ιστορικοπολιτισμικού και κοινωνικού χάρτη της πόλης. Οι παρακάτω διαδρομές επιλέχθηκαν με στόχο να καλυφθούν και διδακτικοί στόχοι μαθημάτων που εμπίπτουν στο αναλυτικό πρόγραμμα όπως Ιστορία, Λογοτεχνία, Θρησκευτικά, Μαθηματικά και Ιστορία Τέχνης.

      Η πρώτη διαδρομή  περιελάμβανε τα βυζαντινά μνημεία της Άνω Πόλης (Ναοί Προφήτη Ηλία, Αγ. Αικατερίνης, Επταπύργιο κτλ). Η πόλη υπήρξε κατά τον Μεσαίωνα σημαντικό οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο στην ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής χερσονήσου, πράγμα που αντανακλάται στα πλείστα μνημεία -ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας- της περιόδου, που διασώζονται έως και σήμερα. Το 1988, δεκαπέντε μεσαιωνικά μνημεία, των Παλαιοχριστιανικών χρόνων (4ος αι. μ.Χ.) έως και την Υστεροβυζαντινή περίοδο (13ος - 14ος αι.) εντάχθηκαν στον κατάλογο της UNESCO ως μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς.

      Η δεύτερη διαδρομή σχετιζόταν με τα μνημεία της Οθωμανικής περιόδου (Λουτρά Παράδεισος, Αλκαζάρ, Διοικητήριο κτλ). Μετά την οθωμανική κατάκτησή της το 1432, η Θεσσαλονίκη παραμένει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για περίπου πέντε αιώνες. Από τα μέσα του 19ου αιώνα, η πόλη υπήρξε κοσμοπολίτικο κέντρο της και πόλος πολιτικών ζυμωσεων. Από το 1912 ο πληθυσμός της πόλης παρουσιάζει σημαντικές μεταβολές με την μετακίνηση του μουσουλμανικού πληθυσμού και την αντικατάστασή του από προσφυγικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης που συνέτειναν στην αλλαγή της πληθυσμιακής κατάστασης της πόλης με την ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου.

      Στην τρίτη διαδρομή το ενδιαφέρον στράφηκε στα μνημεία του εβραϊκού παρελθόντος (Εβραϊκό Μουσείο, Συναγωγές). Με την εκδίωξη των Εβραίων από την Ιβηρική χερσόνησο, και τη Βόρεια Ευρώπη, η Θεσσαλονίκη αποκτά την δική της εβραϊκή κοινότητα. Η εγκατάσταση αυτή των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη ανέδειξε την πόλη ως τη σημαντικότερη παγκόσμια εβραϊκή μητρόπολη μέχρι τουλάχιστον τις αρχές του 20ού αιώνα.

      Περνώντας στην φραγκική γειτονιά της πόλης (Ναός Καθολικών, Σχολή Δελασάλ κτλ) στην τέταρτη περιήγηση οι μαθητές «περπάτησαν» ιστορικά την περίοδο μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους της Δ΄ σταυροφορίας και την ίδρυση του Φραγκικού βασιλείου της Θεσσαλονίκης. Οι λίγοι Ευρωπαίοι υπήκοοι, περίπου 2000, ζούσαν στη σημερινή περιοχή γνωστή ως Φραγκομαχαλάς.

      Η πέμπτη διαδρομή κάλυψε την παραλία της Θεσσαλονίκης. Η οδός από τον Λευκό Πύργο έως το λιμάνι χαράχθηκε το 1873, φέρει μια ιστορία 141 ετών και είναι συνυφασμένη με τη σύγχρονη ιστορία της πόλης. Ονομαζόταν Λεωφόρος Μπεγιάζ Κουλέ, ενώ μετά την απελευθέρωση το όνομα ελληνοποιήθηκε και έγινε «του Λευκού Πύργου». Σήμερα τα κτήρια επί της Λεωφόρου Νίκης είναι ανάμεσα στα ακριβότερα της πόλης, ενώ τα ισόγεια αυτών αποτελούν σημείο συνάντησης και διασκέδασης της νεολαίας και μη. Το κομμάτι μετά τον Λευκό Πύργο αποτελεί τη Νέα παραλία, η ανάπλαση της οποίας έγινε από τους αρχιτέκτονες Πρόδρομο Νικηφορίδη και Μπερνάρ Κουόμο. Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες αναπλάσεις που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε στην πόλη με διεθνή καταξίωση. Έχει λάβει δώδεκα βραβεία και διεθνείς διακρίσεις.

      Στην έκτη διαδρομή το ενδιαφέρον εστιάστηκε στις πλατείες της Θεσσαλονίκης (Αγίας Σοφίας, Αριστοτέλους κτλ). Μετά από την καταστροφική πυρκαγιά του 1917 και έως το 1950 η Θεσσαλονίκη ανασχεδιάστηκε και η εικόνα της θύμιζε ελάχιστα την εικόνα της πριν την πυρκαγιά. Η ανοικοδόμηση της πόλης βασίστηκε σε σχέδιο πόλης του Γάλλου αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ κατ’ εντολή του Ελευθέριου Βενιζέλου και στην πρόσμιξη της Μικρασιάτικης κουλτούρας με την κουλτούρα της κεντρικής Ελλάδας.

      Στην τελευταία διαδρομή έγινε μια περιήγηση στο κέντρο της πόλης με απώτερο στόχο την διερεύνηση των διαφορετικών αρχιτεκτονικών στυλ. Η Θεσσαλονίκη σχεδιάστηκε από το 1917 έως το 1950 ως μία μοντέρνα και λειτουργική πόλη με ουσιαστικές διαφορές σε σχέση με αυτήν πριν την πυρκαγιά. Μια ομάδα αρχιτεκτόνων με επικεφαλής τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ επέλεξαν σαν πρότυπο το Βυζάντιο, πιστεύοντας ότι αυτός είναι ο πιο κατάλληλος αρχιτεκτονικός ρυθμός για τα δημόσια κτίρια της αναγεννόμενης πόλης. Τα σχέδια της εποχής περιέλαβαν πρόβλεψη για την πληθυσμιακή έκρηξη της πόλης. Υποδείχθηκαν χώροι για όλα τα σημαντικά δημόσια κτίρια, αναδείχθηκαν οι βυζαντινές εκκλησίες, προστατεύθηκαν τα οθωμανικά μνημεία και ολόκληρη η Άνω Πόλη ορίσθηκε διατηρητέα. 

2. Πρότυπο Φύλλου Εργασίας

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ 1^ος – ΑΝΩ ΠΟΛΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ: Σχολείο Τερακκί - Αγία Αικατερίνη – Καρίπειο – Τσινάρι – Προφήτης Ηλίας – Δημοτική Βιβλιοθήκη – Επταπύργιο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1^η

Α) Σας θυμίζει η Άνω Πόλη άλλες συνοικίες άλλων πόλεων, στην Ελλάδα ή το εξωτερικό;

Β) Σε τι διαφέρει η δόμηση και η αρχιτεκτονική της περιοχής από αυτήν του κέντρου της πόλης;

Γ) Πώς φαντάζεστε τις σχέσεις των ανθρώπων στην Άνω Πόλη;

Δ) Ποια θετικά φαντάζεστε ότι έχει η ζωή στην Άνω Πόλη;

Ε) Ποια αρνητικά φαντάζεστε ότι έχει η ζωή στην Άνω Πόλη;

ΣΤ) Εσείς θα επιθυμούσατε να ζείτε στην Άνω Πόλη; Γιατί;

Για τις ερωτήσεις Γ, Δ και Ε μπορείτε να μιλήσετε με ανθρώπους της περιοχής και να καταγράψετε τις απόψεις τους.

Να συντάξετε μια ανάρτηση στο ιστολόγιο του Προγράμματος με βάση τις απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2^η

Να δημιουργήσετε ένα ολιγόλεπτο βιντεάκι (5 λεπτών το πολύ) με φωτογραφίες συνοδευόμενες από τα σχόλιά σας σχετικά με τη ζωή, τη μορφή και τους ανθρώπους της Άνω Πόλης. Να το δημοσιεύσετε στο ιστολόγιο.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3^η

Να ξεναγήσετε τους συμμαθητές σας στον Ναό του Προφήτου Ηλιού, της Αγίας Αικατερίνης, το Σχολείο Τερακκί (με αναφορά στους Ντονμέδες), τη Δημοτική Βιβλιοθήκη, το Τσινάρι, το Κουλέ Καφέ, το Καρίπειο και το Επταπύργιο.